Ayda bir kez yayına çıkmaya ve Yahya’nın bana sorduğu 14 soruya ayrıntılı cevaplar vermeye başladım. Primakov bana övgüler düzüyordu, ben de böyle bir yöneticiyle çalışmaktan memnundum.

Radyoda bir de hiciv gazetesi vardı. Oraya da yazmaya başladım. Önceleri Hoca Nasreddin hakkında meseller yazıyordum. Bugünkü Arap Doğusu’nda seyahatler ediyordu ve bu yeni dünyayı onun gözünden tasvir ediyordum.

“Sorun Cevaplayalım” programlarında da ayda bir kez yayına çıkıyordum. Bir gün Suriyeli bir Çerkes köylüden mektup aldım. Köyde sadece onda radyo olduğu için bütün köy halkının onun evinde toplanıp programımı dinlediklerini yazıyordu. Mektupta programın sürekli ve daha sık olmasını istiyordu.

SSCB Ürdün Elçisinin Mektubu

Bölüm şefi Haçatur Grigoryan’a (Primakov o zaman Pravda’ya geçmişti) Çerkes diasporası için haftada bir yayın yapma teklifiyle gittim. “Ancak cesedimi çiğnersen!” dedi. “Biz sadece Araplar için yayın yapıyoruz, Arap Doğusu’nda yaşayan diğer halklar – Kürtler, Çerkesler, Ermeniler– için radyomuz özel zaman ve yayın ayıramaz.”

Olacak bu ya, tam o sıralarda Komünist Parti Merkez Komitesi’ne Ürdün’deki Sovyet elçisinden bir mektup geldi. Sanırım 1961-1962 yıllarıydı.[1] Diaspora Çerkeslerine yönelik ayrı bir radyo yayınının çok gerekli olduğunu, bunun ideolojik ve stratejik açıdan SSCB için önemli olduğunu yazıyordu. Ürdünlü Çerkesler ona mektup yazmaya başlamışlar: “Biz artık SSCB’den insanları kardeşlerimiz sayacağız! Bize yıllarca bütün Çerkesleri Sibirya’ya götürdüklerini, orada hepsinin öldüğünü söylediler, ama Kozeta Bek’in programı sayesinde artık öyle olmadığını biliyoruz.”

Ürdün Sovyet elçisinin mektubu SBKP Merkez Komitesi üzerinde etkili oldu ve Arapça bölümü yönetimine diaspora Çerkesleri için yayına başlama talimatı verildi. Her perşembe 21.00’de düzenli olarak yayına çıkmaya başladım. Benim için çok büyük mutluluktu! Sovyet radyosunda spiker sistemi vardı, bu nedenle benim sesim sadece yayının başında, dinleyicileri Çerkesçe selamlarken duyuluyordu, hazırladığım metinleri ise spikerler okuyordu. Bunlar Arap ülkelerinden gelen komünistlerdi.  Hem yaşlılar hem gençler bana içten, çok dokunaklı mektuplar yazıyorlardı. En çok Kafkasya’daki akrabalarını merak ediyorlardı. Türkiye’den, İsrail’den, Kosova’dan yazanlar da vardı. Moskova Radyosu yönetimi beni Kafkasya’nın bu bölgelerine görev gezilerine gönderiyor, ben de köyleri dolaşıyor, soyadlarına göre akrabaları arıyordum.

Bana anavatanda nasıl eğitim alınabileceğini, anadilde tiyatroları, repertuvarlarını, kültürü, yazarları soruyorlardı. Adıgey’den ve Kabardey-Balkar’dan SBKP kongre katılımcılarının ses kayıtlarını alıyor, sonra bunları programda yayınlıyordum.

Bir gün İsrail’den bir mektup geldi. Çerkes köylerinden birinde kulüp kurduklarını, Çerkes okulu açtıklarını, ‘Çerkes’ adında bir yerel gazete çıkarmaya başladıklarını yazıyordu. Çerkesçe ders kitapları istiyorlardı. Radyonun bütçesinden 300 ders kitabı alıp İsrail’e gönderdim. Kitaplar Kiril alfabesiyle olmasına rağmen oralı Çerkes öğretmenler metodunu çok çabuk kavradılar ve kendileri Sovyet ders kitaplarından Çerkesçe öğretmeye başladılar. Sık sık insanlara Çerkes şarkı ve müzik kayıtları ile plaklar yolluyordum. Özellikle Roza Şevoj ve Umar Thabısım’ın şarkılarını seviyorlardı.

Bir keresinde Ürdünlü Çerkesler bana davetiye yolladılar, ama ben değil Haçatur Grigoryan gitti. Döndüğünde heyecanla anlatıyordu: “Ürdünlü Çerkesler beni Kosıgin’den[2] daha iyi ağırladılar!” Oysa daha birkaç yıl önce diasporaya yayın yapılmasına karşı çıkıyordu!

Ne yazık ki programlarım sansüre de uğruyordu. Genellikle metinlerden duygulu doğa tasvirlerini çıkarıyorlardı, genelde benim kişisel duygusallıklarım da hoş karşılanmıyordu.

1967 yılında, aralarında bölüm başkan yardımcısı İgor Şeptunov’un da olduğu birkaç gazeteci Suriye’ye gittiler. Şam’da dolaşırlarken yasak bölgeye girmişler, devriyeler de Amerikan ajanı zannederek bunları yakalamış. Moskova radyosunda çalıştıklarını söyleyince askerlerden biri “Kozeta Bek’i tanıyor musun?” diye sormuş. Şeptunov “benim iş arkadaşım” diye cevap verince serbest bırakmışlar.

Bir gün doğrudan iş yerime, giriş kapısına Semih Thabısım geldi. Türkiye’den gelmişti. Okuduğu uluslararası enstitüden MGİMO’ya (Moskova Devlet Uluslararası İlişkiler Enstitüsü) geçmek istiyordu. O gün radyoya yabancıları getiriyorum diye iyi bir zılgıt yedim. Üstelik, bundan kısa süre önce Moskova’da okuyan Suriyeli Çerkes subaylar da ziyaretime gelmişti.

Semih’i Türkiye’de okuduğu okulu bitirmesi için ikna ettik. Sonradan Adıgey’e döndü ve bir süre Adıgey Eğitim Enstitüsü’nde öğretmenlik yaptı.

Kozeta Bek’in programı nereye kayboldu?

Sık sık Türkiyeli ya da Ürdünlü Çerkeslerin Moskova’nın en iyi kliniklerinde tedavi görmelerine yardım ediyordum. Bir keresinde Helmholz Göz Hastalıkları Enstitüsü’nde ameliyat sırasında çevirmenlik bile yaptım.

İzne ayrıldığımda yayına programlarımın tekrarını koymaya başlamışlar. Fakat bir süre sonra yöneticilerden biri, Savin, birden kayıtları koymamaya karar vermiş. İzinden döndüğümde programı kaldırmaya hazırlanıyorlardı. Haçatur Grigoryan’ın dediğine göre, SBKP Merkez Komitesi’nden aramışlar. SSCB Ürdün büyükelçisi telefon etmiş, Ürdün başbakanı Kozeta Bek’in programının nereye kaybolduğunu soruyormuş! Elbette, yüksek makamlardan gelen bu sorudan sonra programı kaldırmadılar.

Bizim bölümde, bütün bunlardan başka Arapçadan Rusçaya piyesler çeviriyordum. Bunlar arasında Mısır’da çok yoksul bir köylünün hayatını, Nasır’ın iktidarında sıradan insanların nasıl imkanlar elde ettiğini anlatan “Piramitlerin Eteğinde” adlı piyes de vardı. Bu piyesi bir çalışanımız, rejisör Svariçevski radyo için uyarladı. Onu Maykop’a davet ettiler. Adıgey Bölge Dram Tiyatrosu ekibiyle iki ay birlikte çalıştı. Piyes görülmemiş bir başarı kazandı. Ama Svariçevski Adıgeyli tiyatrocuların çalıştığı koşulları – daracık soyunma odaları, yetersiz prova mekânı – görünce şaşkınlığa düştü. Svariçevski’yle birlikte Adıgey Parti Bölge Komitesi’ne gittik. Bize yeni yapılan tiyatro binasında sanatçıların iyi koşullara kavuşacağı sözü verdiler. Ve bölge komitesi birinci sekreteri sözünü tuttu…

Radyoda Arapça bölümünde on iki yıl çalıştım. Harika zamanlardı, çalışma arkadaşlarım üst seviyede profesyonel, harika insanlardı. Sovyet devleti kudretini gözlerimizin önünde kazandı, gelecekteki çöküşün ilk emareleri de yine o zaman görülüyordu. 

“Çerkes Perşembeleri” her zaman benim mutluluğum ve en güzel anılarım olarak kalacak…